|
وَمَا يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ
– „Ва фақат ўзларинигина алдайдилар“, [2:9]
لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا
– „Албатта жаннатга жойлаштирурмиз“, [29:58]
ва булардан бошқа оятларда:
مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ
" وَمَا يَخادَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ "
" لَنُبَوِّيَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا "
мувофиқ равишда келган. Мақсад лафзни ифодалаш бўлган пайтда айнан лафзнинг ўзини риоя қилиш арабларда одат бўлган эди. Ривоят қилинишича, ровийларнинг бири шеър ўқиганда (мазмуни): «Динингга қасамки, мен ҳеч қачон ҳалок бўлувчига йиғламасман ва етган мусибатларга жазаваланмасман», деб «молик» ўрнига «ҳолик»ни қўйиб ўқиганда, ровийларнинг бири ғазабланиб: «Ривоятда «молик» келган, «ҳолик» эмас. Ривоят қилинган нарса «молик», мутлақ ҳалок бўлувчи шахс эмас эди», дейди.
Қуръони Каримда усиз маънони ифодалаш мушкул, риоя қилиш лозим бўлган лафзлар бор. Оллоҳ Таоло айтади:
تِلْكَ إِذًا قِسْمَةٌ ضِيزَى
– „У ҳолда бу адолатсиз тақсим-ку!“ [53:22]
Бу ердаги «зийзо» маъносининг синоними ёки яқин маънодаги лафз ифодалолмайди. «Золиматун» ё «жоиратун» каби синонимлар ҳам ифодалолмайди. Яна Оллоҳ Таолонинг:
إِنَّ أَنكَرَ الأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ
– „Чунки овозларнинг энг ёмони эшаклар овозидир“, [31:19]
бу ерда «ҳамийр» сўзини бошқа сўз ифодалолмайди, шу сабабли маънони сақлаш мақсадида таркиб, яъни сўз бирикмасида унинг лафзи риоя қилинди. Бу лафзнинг ўзи билан ифодани муҳофаза қилиш ёки қилмаслик жиҳатидан олиб қаралгандаги ҳолат. Аммо алоҳида маънони ёритиб, уни муҳофаза қилиш ёки қилмаслик жиҳатидан олиб қаралганда, араблар хитобда маъноларга аҳамият бериш, маънолар учун лафзлар яроқли тузилганига биноан у асосий мақсад эди. Лекин жумланинг мақсади алоҳида бўлса, унинг маъноси билан бирга алоҳида сўзларга аҳамият бермоқ вожиб. Агар жумланинг мақсади таркибий, яъни сўз бирикмасининг маъноси бўлса, ўқувчига жумлани таркибий, яъни сўз бирикмасининг маъноси тушунарли бўлиши учун алоҳида маъноларга аҳамият берилмайди. Дарҳақиқат, Қуръон ҳам шу одатга амал қилган. Умар ибн Хаттоб Оллоҳ Таолонинг:
وَفَاكِهَةً وَأَبًّا
– „Мева-чеваю, ўт-ўланларни…“, [80:31]
208-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260